ENGLISH | DEUTSCH
„Ame site penas amari storija!“
O Zoni Weisz vorbisarel pa sar asajimata dine les motivacija, pa i trauma kaj xaljas palal eksterminacija, thaj pa i esperanca ande thana kaj chi maj gindisajlo te arakhel la.
Ekh intervura es Zoni Weiszesa (Sinto kathar Hollandia thaj zhivindo kathar o Holocausto) mindig mishkil manushen peska storijasa, so kerdas anda les jekh kathar e maj importantne representantura kathar e Sinti thaj Roma, kade zurale si leske vorbi khana mothol pala diskriminacija maj angal waj kana del muj pala i aktualno situatija pala manushenge legalno chacimata andi Europa. Ame areslam-ame lesa pasha o arakajimos andi Peshta kathar o Advisoresko Grupo, kaj wi-woj si membro.
RomArchive: Raja, chuves chiro jilo ande Romani buchi te keres buchi ande civilni legalni chachimata numa chi les but kathar kadi buchi, feri jekh palma po dumo univar vaj ekh amalaslo asamos. Kathar avel chiri motivacija te keres kadi buchi?
Zoni Weisz: Sar zhanes, le asamata si ekh partija mura motivaciaki. Chaches, kadi buki avela maj phari mange akana ke phuriovav, Numa dikh, me sim Sinto thaj i situajija vash mure manusha, le Sinti thaj le Roma, si tristo. Le Nazistura mudarde muri familija intrego. Kadi graza na musaj te pasil-pe pale. Na maj ande futura musaj jekh etnija te avel shudini pe rigate thaj mudarde. Numa i luma chi sikili pashte khanchi kadala grazatar. Mangav te dikhav ekh futura amare ternenge. Na maj musaj te xan dukh pe rigate, musaj te aven egalni ande socijetate, te aven sikade thaj te keren buchi ande Europa. Ande Estikano Europa si maj choro; si but thana kaj amaro ternipe naj len futura kaj le Roma si kompletnones shudine pe rigate. I stigma te aven Roma prevenisarel le Romenge le oportunitetura te aven egalni ande socijetate. Anda godja but lendar esperancin te aven kaj Westikano Europa te roden feder trajo, na feri pala pende numa pala penge shavorenge.
RomArchive: Jekh but importantno momento ande chiri buchi sas i vorba kaj prezentisardjan ande Bundestag, pe Januwari 27, 2011, kaj komemoracija le viktimengi kathar le Nazisturende kaj tu sanas o maj angluno representivo kathar chiri etnija.
Zoni Weisz: Kadi sas i maj angluni data ke ekh manush katar amari etnija djas vorba ando Bundestag. Mezilas pe mange ke chi zhal kana das gogi pa i historija amara persekucijatar. Numa sas bari oportunitate. Dine mange 50 minuci te dav vorba. Sas man but te vorbiv, preja but, na feri so pasailo telal le Nazistura, kadi si sajek ando muro shero. Sar te na, dem vorbi pa o Holokosto, i genosida protif le Romende, protif le Zhuduvurende thaj protif le avre manushende. Phendem muro personalno storijo, thaj-vi lem i oportunitate te dav duma pala i situacija le Romengi ande Estinako Europa.
RomArchive: Pala muro gindo i situacija avili maj chore desar kadi vrama.
Zoni Weisz: Chaches. Phendem kadale swatura butivar ka o Konsilo Europako, thaj-vi phenava jekhfjalo ka le Kethanutne Naciji! Kakale si duj diferentni djeli/bajura: jekh si so phenav o “Bishterdo Holokosto” o kaver si le manushenge civilni legalni chachimata ande Europa. Thaj kana dikhes pe situacija, khanchi parudzhilo…grijaca!
RomArchive: Vorbisardjan pa le civilni legalni chachimata. I medija butivar phenel ke le Roma naj Europicka, ke nashtik ashen kaj bijandile sar won si perpetualni migrantura.
Zoni Weisz: Naj amen civilni legalni chachimata! Numa ame samas ande Europa desar but kenturia, ande Nederlandija, ando Njampco, ando Ungaro. Thaj-vi manushenge chachimata si universalni. Kadi si vazhno/importantno, te na musaj te bishtras. Musaj te maras kethane protif marginalizacija thaj diskriminacija. Si trejaba/topiko kaj azbal savorende, specialnones i madzhoriteticka populacija. Butivar si bishterdo ke o marimos protif i diskriminacija naj feri i buchi le viktimengi numa thaj-vi i buchi kathar le diskriminatoria!
RomArchive: Ando Njampco sas o Romani Rose kaj kerdjas bari buchi le Sintensa thaj le Romensa te peraven pala dekadi o bi-pravdako trajo kaj xale. Tu aves kathar Olandija thaj phires pe swako riga ande Europa. So si i situacija ande avre Europica thema?
Zoni Weisz: I situacija si nasul pe swako riga. Thaj ande le maj but themende, naj but Romane organizaciji sar si ando Njampco. Ande Nederlandija, na de but vrama, o goberno shindjas le love kaj delas le Romenge. Akana manaj bari zurali organizacija, feri but cine bi-zurale organizaciji.
RomArchive: Musaj te avelas zuralo cipimos!
Zoni Weisz: Nas khanchi. Amaro goberno nakhlas nevo zakono/kris ka chi mekel le minoriteturen te vakisaren. Bi-baxtalo si amenge. I bi-zurali rejakcija kathar o minoriteto si semno kathar i interakcija mashkar amende thaj amare gobernoste. Musaj te keras wareso anda kadi situacija ande Europa intrego. Trubul maj but zhene kaj chi garaven pengo identiteto te phenen so nakhal, so mangas, so sam – thaj so mangas te avas – te avas partiji kathar le socijetetura ande le thema kaj beshas. I stigma si zurali.
RomArchive: Kathar avel kadi stigma?
Zoni Weisz: Phurikano si, desar kenturia, thaj si les but razonura/fundo. Numa ka o fundo, sovoro si les zenofobija maj but vaj maj xansi – Ame daras kathar so chi prindzhara/so si streno. Kadi si i maj bari problema. Pala muro gindo avena but gineraciji maj anglal ke kana avasa sa igalno. Vash akana, musaj te keras buchi, te mishkinas/mobilisaras amari manusha te zhal avri te kerel zhanglo ke sam zhene sar le avre manusha ande luma. Musaj te phenas amaro storijo! Pala mande, kadi si bari kontribucija karing jekh maj lashi tehara/futura, vash egzemplo kathar i art! Kathar i art shaj phenas ekh but zuralo storjo thaj dikhas amaro identiteto sar wareso pozitivno. Ande Olandija, si amen bari muzikaki industrija, specialnones mashkar le Sintende. Phiren pe swako riga ande luma. Pe jekh vast, kado si pozitivno vash amaro kipo; pe kaver vast, i maj bari luma azbal zurales pe amaro cino cirkulo kaj trajilas amari manush desar kasavi but vrama; o cirkulo phutrel-pe.
RomArchive: Muzika si lumaki shib?
Zoni Weisz: Chaches, numa na feri muzika! Pintura, khelimos, filmo, sa le avre arta. Vash o angluni data ande amari historija ame komunikatis/hulavas amari kultura la maj barja lumasa thaj fersavo kaj si les hircosko karoro shaj dikhel po interneto kon sam ame, so si amari historija thaj so sikavas ande amari art.
RomArchive: Tu des duma pa RomArchive, saveske advisoresko grupo tu san membro: ekh digitalno archive kaj sikavel i Romani art, kadi si te keren vizibli kadale storija.
Zoni Weisz: Kadi si worta kaj RomArchive azbal so si importantno. Sar phendjas ekh data o Romani Rose: “Te paruvas i situacija pala amaro minoriteto, musaj te das muj ka le stereotipura kathar amare personalnonja chachuni historija.” Kado si o drom te avas maj kethane jekhavrende. Kathe si kaj musaj te kezdis te peravas i zenofobija. Pala kodo le Non-Roma dikhena amen diferentnone jakhensa. Chi maj avena feri “melale cigani,” avasa zhene sar won. Pala kodo o RomArchive si kasavo importantno. Kon mashkar le Non-Roma zhanel ke si Romani literatura? Sa kakale prami/djeli avena sikade.
RomArchive: Si but prami/djeli kaj feri shaj prindzhardjon le zhanglimasa kathar chiri generacija le zhanglimasa kathar o Holokosto – kathar le manushenge civilni legalni chachimata, kathar le kontekstura kathar le arta sas kerdine. Gindis ke RomArchive shaj azhutil te ferisarel/mentol o zhanglimos kathar le martura kaj historija.
Zoni Weisz: Sar te na! Vorbisardjam but pa kadi topiko/dzhela kaj kidemata le advisoreske grupeske. Musaj o RomArchive sikavel feri art vaj thaj-vi historija. Numa so si art bi pesko konteksto pala kodo si khanchi. Chi keras RomArchive feri le Romenge thaj le Sintenge. Won si feri ekh cini partija kathar amari selektime audiencija. RomArchive si prezentime/phuterdo kaj intregonja lumake. Kadi si i angluni data ke kadi pasil-pe thaj musaj te das amen gogi samasa. Numa sar but sar si godjaver, trobul amen te komunikatis/hulavas amari kultura. Gindi-ma ke kadi si but vazhno/importantno.
RomArchive: RomArchive si kerdo le Non-Romenge thaj-vi le Romenge. Sar azbal o RomArchive le Romen?
Zoni Weisz: But Roma specialnones le terne Roma chi zhanen but kathar pengi historija. Chi zhanen ke si Roma pe swako riga ande luma. Feri le zhuduvura thaj amari manush si respime/hulade pe swako riga ande luma. Numa kana ekh Rom vaj ekh Sinto avel kathar i Brazilija ka o Budapeshti, akana si wareso kaj phandel amen kethane. RomArchive musaj te kerel ekh maj positivno eksperiencija kathar amaro identiteto. Kado si trubutno te kerel positivno kipo karing amari integracija. Le alternativura si marginalizacija thaj asimilacija. Bi-baxtales si but sikade Sinti thaj Roma kaj chi kamen te zhanen ke won si Sinto vaj Rom vaj Romni vaj Sintica. Dikhav kado ando muro shavo. Wo phenel: “Tata, tu zhanes, univar manaj hazna te avel Sinto.” Thaj chi phenel ke wo si Sinto pe swako data. Thaj ando pesko shero thaj jilo si i briga kathar o mudarimos peske papurengo thaj peski bibi/lala. O Dujto Lumako Marimos si bari dzhela/importantno, sajek si pasha amende. Trobula but gineraciji maj anglal ke zhaltar/bishterdjol.
RomArchive: Pe 2 Avgusto, 2014, jekh mil Romane tinejdzheria/terne kidine-pe ande Oshwicate te keren komemoracija le mulengi. Del tuke esperanca te dikhes ke amare terno them zhan ka Oshwicate na feri te zhanen maj but kathar pengi historija, numa thaj-vi te roden sar te bufljaren/hulaven pengo zhanglimos?
Zoni Weisz: Sar te na! Bi-baxtales chi simas ande Oshwicate po bersh o nakhlo, numa duj bersh maj anglal sikadem ekh terne grupos o lageri thaj phendem lenge so pasailo kothe. Ando Birkenau si cini balta. Kana samas pe punre krugom i balta – i balta kaj si pasha Phabaritori/Krematori numero 5 kaj le Roma sas mudarde – savoro hachjardas ke sa samas jekh. So pasailo kothe si amari historija. Sa samas mirno/muto. Ashunenas i shuma kathar le patrija le burchelinange/kopachange. O paj kaj sa pasailo. Kado shukar sas thaj shindjas amen po jilo numa ande esperancaki maniera. Shaj gindis ke kasave vorucime atrositetura sas kerdine ande kasave shukar ankolimata/thana, vaj, po kaver vast, te hachjares ke kasavi shukar eksperiencija shaj pasil-pe ande kasave darajimasko than. Pashte nashtisailem te pakjav kadja. Numa maj importantnones, vi le tinejdzheria/terne nashtisaile te pakjan. Pe kado memento, ame hachjardiam ke samas jekh. Prindzhardjam amari mutualno historija. Kasave eksperienciji azban o personalno identiteto – thaj pala kodja vi amari futura.
RomArchive: Najis tuke, Raja, Zoni Weisz, pala kadi intervu.
Romani Translacija: Ron Lee
Maj but pala Zoni Weisz
Sinto thaj Zhivindo kathar o Holokosto, si sajek darajimaske – sar tristo si pesko storijo – pesko storijo kaj kerdjas les jekh le maj importantni representivura kathar le Sinti thaj Roma thaj kasave zurale si le swatura kaj vorbisarel pa le nakhle bi-chachimasko trajo kaj xalo vaj te vorbisarel anda le akanipeske manusheske civilni legalni chachimate ande Europa. Kana sas hifta-bershengo shavoro, o Zoni dikhlas i diportacija peska familijako ka Oshwicate. Miraklo sas ke wo skepisajlo kathar le Nazisturengi graza. Maj palal kana barilo, o Zoni kerdjas lovali karijera sar lulugjango desinatori. Vash egzemplo, kerdjas lulugjange lasharimata pala i korunacija vash i Krajaskinja Beatrix kathar le Nederlandija, thaj-vi vash o abiav kathar o Princo Willem-Alexander thaj-vi i seremonija vash i “ 50 Jahre Deutscher Bundestag.” O Zoni sas o maj angluno representivo kathar pesko minoriteto te vorbisarel ande Bundestag pe 27 Januwaresko, 2011, po chaso le komemoraciako le viktimengo kathar o Nacialno Socialismo. Pe 24 Oktombrosko, 2012, kaj i inaugeracija le monumentesko vash le Sinti thaj Roma ande Europa kaj sas mudarde telal le Nacionalnone Socialistesko goberno, o Zoni djas vorbi sar representivo le zhivindengo kathar o Holokosto. Pe Januwari 27, 2016, o Zoni vorbisardjas kaj le Kethanutne Naciji (UN).
Dikhen le Zoneski biografija so avilas avri andi namzitzko ship ando bersh 2016: “Ek lasho trajo” (Verbrecher Verlag).
SO KAMES TE DIKES AKANA?
palpale kai o BLOG
MAJ BUT INFORMACIJA PALA O PROJEKTO:
About | Pala Ame
FAQ
Press-aki Area
Projektske Manusha & Arxiveske/Arhiveske Sekciji
Etiki Gidake-Liniji
Kidimaski Politika
Sponsora | Partnera
Privacy Statement
Imprint | Impressum